ЕҢБЕК ЖӘНЕ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

ГОСУДАРСТВЕННОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ТРУДА И ЗАНЯТОСТИ

Есенгазиева Айнагуль Калимовна

магистр экономических наук, старший преподаватель, Казахстанский университет инновационных и телекоммуникационных систем,

Республика Казахстан, г. Уральск

АННОТАЦИЯ

Бұл ғылыми-мақалада, еңбек пен жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу тетіктері, олардың әлеуметтік-экономикалық тұрақтылық пен Тұрақты дамуды қамтамасыз етудегі рөлі қарастырылады. Еңбек нарығын реттеуді, жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуді, еңбек құқықтарын қорғауды және кәсіптік дамуға жәрдемдесуді қоса алғанда, еңбек қатынастары саласындағы мемлекеттік саясаттың нормативтік-құқықтық базасы мен негізгі құралдарына талдау жүргізілді. Оқыту, қайта даярлау және өзін-өзі жұмыспен қамтуды қолдау сияқты Жұмыспен қамтудың белсенді саясаты бағдарламаларына, сондай-ақ жұмыссыздықты төмендету шараларына ерекше назар аударылады. Цифрландыру, жаһандану және демографиялық өзгерістерді қоса алғанда, қазіргі заманғы сын-қатерлер және олардың жұмыспен қамту саясатына әсері қарастырылуда. Жүргізілген талдау негізінде қазіргі жағдайда еңбекті және жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің тиімділігін арттыру бойынша ұсынымдар ұсынылды.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются механизмы государственного регулирования труда и занятости, их роль в обеспечении социально-экономической стабильности и устойчивого развития. Проведен анализ нормативно-правовой базы и ключевых инструментов государственной политики в сфере трудовых отношений, включая регулирование рынка труда, обеспечение занятости, защиту трудовых прав и содействие профессиональному развитию. Особое внимание уделено программам активной политики занятости, таким как обучение, переквалификация и поддержка самозанятости, а также мерам по снижению безработицы. Рассматриваются современные вызовы, включая цифровизацию, глобализацию и демографические изменения, и их влияние на политику занятости. На основе проведенного анализа предложены рекомендации по повышению эффективности государственного регулирования труда и занятости в современных условиях.

Кілт сөздер: мемлекеттік реттеу, еңбек қатынастары, еңбек нарығы, жұмыспен қамту, жұмыссыздық, еңбек құқықтары, кәсіптік даму, Жұмыспен қамтудың белсенді саясаты, әлеуметтік-экономикалық даму, цифрландыру, жаһандану.

Ключевые слова: государственное регулирование, трудовые отношения, рынок труда, занятость, безработица, трудовые права, профессиональное развитие, активная политика занятости, социально-экономическое развитие, цифровизация, глобализация.

Еңбек нарығы және жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу экономикадағы маңызды бағыттардың бірі болып табылады. Әлеуметтік және экономикалық прогрестің негізі еңбекке, жұмысшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға, жұмыс орындарын сақтауға және қамтамасыз етуге бағытталған саясаттарға тәуелді.

1. Еңбек нарығының маңызы

Еңбек нарығы – қоғамның ең маңызды ресурстарын, яғни адамның еңбек қабілетін тиімді пайдалануды қамтамасыз ететін жүйе. Бұл нарық жұмысшы күшін сұраныс пен ұсыныс негізінде үйлестіреді. Сонымен қатар, еңбек нарығы жұмыссыздық деңгейін, жұмысшылардың жалақысын және басқа да еңбек шарттарын айқындайтын маңызды көрсеткіш болып табылады.

2. Мемлекеттік реттеудің қажеттілігі

Еңбек нарығын реттеу қажеттілігі келесі себептерге байланысты:

Әлеуметтік теңсіздік: Әлеуметтік теңсіздікті азайту үшін мемлекет жұмысшылардың құқықтарын қорғап, жұмыс орындарын тең бөлуге ықпал етеді.

Жұмыссыздық деңгейін төмендету: Жұмыссыздық деңгейін реттеу үшін мемлекет жұмысқа орналастыру бағдарламаларын іске асырады, жаңа жұмыс орындарын ашады.

Еңбек қатынастарының заңдылығы: Мемлекет еңбек заңдарын қабылдай отырып, жұмысшылар мен жұмыс берушілер арасындағы қатынастарды реттейді. Бұл тараптан жұмысшылардың жалақысын уақытында төлеу, еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жұмыс уақытының шектеулі болуы сияқты талаптар қойылады.

Инвестициялық климат: Мемлекет экономикаға инвестиция тарту үшін әлеуметтік және еңбек саясатын іске асыруға ықпал етеді, бұл өз кезегінде жұмыс орындарын көбейтіп, еңбек нарығын жақсартады.

Қазақстандағы еңбек және жұмыспен қамту саясаты

Қазақстанда еңбек және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік реттеу бірнеше бағытта жүзеге асырылуда:

Жұмыссыздықпен күрес: Қазақстанда жұмыссыздық деңгейін төмендету мақсатында түрлі бағдарламалар жүзеге асырылуда. Мәселен, "Жұмыспен қамтудың жол картасы" және "Дипломмен – ауылға" сияқты мемлекеттік бағдарламалар жұмыссыздарды жұмысқа орналастыруды және ауылдық жерлерге көшуін ынталандырады.

Еңбек қауіпсіздігі мен денсаулық сақтау: Қазақстан еңбек қауіпсіздігі мен денсаулығын қорғау бойынша бірнеше заңнамалық актілер қабылдаған. Мемлекет жұмыс орындарында қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету үшін бақылауды күшейтуде.

Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру: Мемлекет жұмыссыздарды уақытша жұмыстарға тарту үшін қоғамдық жұмыстар ұйымдастырады. Бұл бағдарлама жұмыссыздардың уақытша табыс табуына және еңбек тәжірибесін алуға мүмкіндік береді.

Еңбек нарығының цифрландырылуы: Қазақстанда еңбек нарығын цифрландыруға баса назар аударылуда. Бұл жұмысқа орналасу процесін жеңілдетіп, жұмыс берушілер мен жұмысшылардың өзара байланысын жақсартады.

Қорытынды

Еңбек және жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік реттеу қоғамның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Мемлекет еңбек нарығындағы проблемаларды шешу үшін түрлі бағдарламалар мен заңнамалық шараларды қабылдай отырып, жұмыссыздық деңгейін төмендетуге, еңбек қатынастарын заңдастыруға және жұмысшылардың құқықтарын қорғауға бағытталған саясат жүргізеді. Қазақстанда еңбек нарығының тиімді жұмыс істеуі үшін мемлекеттік реттеу шараларының әртараптандырылуы және жаңғыртылуы аса маңызды болып табылады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық процесстік кодексі. [Электрондық ресурс] - https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1500000377
2. Баймуратов, У. Б. "Государственное регулирование занятости в Казахстане: правовые и социально-экономические аспекты". — Алматы: КазНУ, 2019.
3. Аймагамбетова, Г. Ж. "Политика занятости в Республике Казахстан: направления и механизмы реализации". — Вестник КазНПУ, 2021, №2.
4. Нурбеков, А. К. "Рынок труда и занятость в Казахстане: современные вызовы и государственное регулирование". — Астана: Экономика, 2020.
5. Смагулова, А. Т. "Роль программ активной занятости в снижении безработицы в Республике Казахстан". — Экономика и статистика, 2021, №4.
6. Абдрахманова, К. С. "Государственные программы занятости населения в Казахстане: проблемы и перспективы". — Журнал общественных наук, 2022, №1.
7. Исмаилова, Р. Е. "Социальная политика Республики Казахстан в области регулирования труда и занятости". — Актуальные проблемы экономики и права, 2020, №3.