ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНІҢ КЕЙБІР ӨСІМДІКТЕРІНІҢ АНТИОКСИДАНТТЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІ

ANTIOXIDANT ACTIVITY OF SOME PLANTS OF EAST KAZAKHSTAN

Ainur D. Shaimuratova

Master of biological sciences, NCJSC "Shakarim University of Semey",

Semey City, Republic of Kazakhstan

АННОТАЦИЯ

Шығыс Қазақстанның өсімдік ресурстары ғалымдар алдында бұрын белгілі емес биологиялық белсенді материалдарды іздеу және олардың негізінде, іс жүзінде маңызды жаңа препараттарды жасау тұрғысынан ауқымды мүмкіндіктерді ашады. Сонымен қатар, биологиялық белсенді заттардың мүмкін кілттерін анықтау, өсімдіктерді химиялық зерттеу, оқшаулау, өсімдік заттарының молекулаларының құрылымын қалыптастыру, олардың химиялық түрленуі, физика-химиялық және биологиялық қасиеттерді анықтау ең басты мәселелер болып табылады. Осы мәселелерді шешу кейіннен Қазақстандық өсімдік материалы базасында фармацевтикалық заттарды дайындауға сәйкес қазіргі заманғы технологиялық процестерді құруға мүмкіндік береді.

ABSTRACT

The plant resources of East Kazakhstan open up great opportunities for scientists as well as extensive abilities in terms of searching for previously unknown biologically active materials and forming new practically significant drugs based on them. At the same time, priority issues are the detection of possible keys of biologically active combinations, chemical research of plants, isolation, formation of the structure of molecules of plant substances, their chemical transformation, the establishment of physico-chemical and biological qualities. The solution of these issues in the future will make it possible to create modern technological processes according to the manufacture of pharmaceutical substances in the base of Kazakhstan plant material.

Түйінді сөз: биологиялық белсенді заттар,өсімдік,химия,биология.

Keywords:biologically active substances, plants, chemistry,biologу

Дәстүрлі және дәстүрлі емес медицинада емдік шөптер мен оларға негізделген препараттарды қолдану қазіргі уақытта әсіресе өзекті, бұл өсімдіктердің химиялық дәрі-дәрмектермен салыстырғанда айтарлықтай артықшылығына байланысты. Ең бастысы-жанама әсерлердің болмауы және организмге күрделі әсер ету [1]. Осыған байланысты биологиялық белсенді заттардың құрамы бойынша жоғары әлеуеті бар ең перспективті өсімдіктерді іздеу қажеттілігі туындайды. Осыған байланысты Қазақстанның   флорасы, атап айтқанда Шығыс Қазақстанның, көптеген зерттеушілер үшін сөзсіз қызығушылық тудырады [2]. Шығыс Қазақстанның флорасы ландшафтық жағдайларға байланысты басым, өсу ортасы әр түрлі өсімдіктердің кемінде 2625 түрін қамтиды [4]. Мұндай керемет ландшафтық-географиялық жағдайлар табиғи пайдалы макро -, микроэлементтер мен биологиялық белсенді заттардың көп мөлшерін қамтитын әртүрлі жабайы өсімдіктердің қатар өмір сүруіне алғышарттар жасайды, соның арқасында шөп медицинасына жарамды өсімдіктердің тізімін едәуір байытуға болады [5]. Өсімдік тектес заттардың антиоксиданттық белсенділігі көбінесе өсімдіктің дәрілік құндылығын анықтайтыны белгілі [6]. Сонымен қатар, егер Шығыс Қазақстан флорасының көптеген дәрілік өсімдіктері үшін макро- және микроэлементтік құрамы белгілі болса [7-9], онда олардың антиоксиданттық белсенділігі туралы зерттеулер іс жүзінде жүргізілмеді. Бұл зерттеудің мақсаты Шығыс Қазақстан флорасын құрайтын кейбір өсімдіктердің жалпы антиоксиданттық белсенділігін анықтау болып табылады.

Зерттеуге арналған материал тамыз-қыркүйек айларында олардың гүлдену және пісу кезеңінде Удржар,Абай өңірлерінде шалғынды-дала аймағында жиналған фитосборлар болды. Салыстырмалы түрде Viburnum opulus L .Кәдімгі шәңкіш, Hypericum perforatum Шайқурай, Matricaria chamomila Түймедақ алынды.

Өсімдік сығындылары фармацевтикалық жинақтарда келтірілген ұсыныстарға сәйкес тазартылған су мен 40% этил спиртінің көлемдік құрамы бар спирт ерітінділерін қолдана отырып, маркерация әдісімен алынды [10]. Алынған сығындылар " ақ " таспа қағаз сүзгісі арқылы сүзілді. Алынған инфузиялардың антиоксиданттық белсенділігін өлшеу үшін 0,1 мл сығынды 0,9 мл медиатор ерітіндісімен араластырылды, құрамында 0,005 М K3 [Fe(CN)6] + 0,001 M K4 [Fe(CN)6] 0,05 м фосфат буферінде рН 5.72 бар. Бұл қоспаның 1,0 мл тамшуыр микро-таратқыш көмегімен электрохимиялық сенсордың жұмыс камерасына енгізілді. Электрохимиялық датчик ~ 0,1 мл жұмыс микрокамера арқылы салыстыру хлориді электродымен байланысқан алтын планарлы электродтан тұратын екі электрод жүйесі болды. Электрохимиялық датчик ионометрге және-130М-ге қосылған антиоксиданттық белсенділік стандарты ретінде белгілі концентрациясы бар аскорбин қышқылының жаңадан дайындалған сулы және алкогольді ерітінділері қолданылды.

1 сурет. Антиоксидаттық мөлшері

1 Кесте.

Кәдімгі шәңкіштің пісіп жетілу уақытына байланысты АОБ өзгеруі

2 кесте.

 Кейбер өсімдіктердің антиоксидаттық белсенділігі

Нәтижелер көрсеткендей, кәдімгі жәңкіштің антиоксиданттық белсенділігі пісіп-жетілу кезеңіне байланысты өзгереді. 12 қыркүйектен 12 қазанға дейінгі кезеңде аскорбин қышқылының құра­мы 1,44 г-дан 2,78 г-ға 100 г а.с.В. – ға өзгереді 12-19 қазан аралығын­да С витаминінің жинақталуының ең жоғары қарқындылығы байқал­ды, бұл 100 г құрғақ затқа 3,1 г қышқылды құрайды. 19-31 қазан аралығында құрамы 100 г құрғақ затқа 2,37 г дейін төмендейді. Осылайша, Кәдімгі Шәңкіш республика аумағында кең таралуына байланысты оның негізінде дәрілік препараттарды жасау үшін перспективалы өсімдік болып табылады, бұл оның өнеркәсіптік қорларын анықтайды;өсімдіктің өзінің қарапайымдығымен, төзімділігімен, қоршаған ортаға оңай бейімделуімен, топырақтағы натрий мен кальций тұздарының құрамын қалыпқа келтіретін кең экологиялық амплитудасымен байланысты қолайлы сипаты; өсімдіктің тамырлары мен антенналық бөліктерін одан әрі пайдалану үшін жинаудың орындылығы болып табылады. Жәңгіш жемістері жүректің жұмысын жақсартады, тұтқыр, антисептикалық, гемостатикалық, холеретикалық, диуретикалық әсерге ие, қан қысымын төмендетеді, жараларды емдеуді тездетеді, асқазан мен он екі елі ішектің ойық жарасы мен қан кетуді тоқтатады [3]. Жәңкіштің қабығы асқазанның, ішектің жұмысын жақсартады, қан қысымын төмендетеді, антиспазматикалық, тыныштандыратын, гемостатикалық, қабынуға қарсы, антисептикалық әсерге ие,

Сонымен қатар, өсімдік тектес антиоксиданттар күрделі әсерге ие, сондықтан төмен уыттылық, ал синтетикалық антиоксиданттар жанама әсерлерді көрсетуі мүмкін. Синтетикалық препараттарды – шетелдік қосылыстарды ұзақ уақыт қолдану ағзаның химопротекторлық жүйелерінің белсенділенуіне әкеледі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Камелин Р.В. Известия Флорогенетический системы анализ Рогожин естественной Мальцева флоры Гос горной Хасанов Средней средство Азии. – Л:, 1973. – 356 с.
2. человеПавлюченко И.И., старение Юсупов М.Ю., учебных Никитин М.В., Акбаров Басов А.А. Юсупов Фитопрофилактика горной как фитоиндика­ционные массовое некоторых средство Барнаул охраны Брайнина здоро­вья Басов населения. Черноусова Окислительный Рыжнев стресс (пробле­мы конф мониторинга и Пероксидаза коррекции с человека использованием хозяйстве природных Мальцева антиоксидантов). – системы Краснодар: Известия Изд-во фитоиндикационные Кубанского Худойбердиев Гос.Мед.Унив-та / Никитин www/fitobfiz.ru/book/info.php#10.
3. Яшин Я.И., продуктов Рыжнев В.Ю., природных Яшин А.Я., населения Черноусова Н.И. населения Природные состав антиоксиданты. Шарафутдинова Содержание в XI пищевых СССР продуктах и Акбаров их человека влияние Настои на заведений здоровье и анализа старение фитоиндикационные человека. – М:, 2009.
4. Абдурахманов А.А., южной Худойбердиев Т. Х, Ермаков Урманов С.М., системы Акбаров А.С. особенности Микроэлементный методом состав организмов некоторых ГИОРД дикорастущих Игамбердиева полезных Оценка растений системы южной химической Ферганы и южной их аналитической фитоиндикационные Содержание особенности // Пищевая XI Настои всесоюзная Крешков конф. Яшин по методы биологической сельском роли учебных микроэлементов и Пищевая их продуктах применении в Камелин сельском Брайнина хозяйстве и состав медицине. состав Самарканд, 1990.  – Т. 2. – С. 160–161.
5. Игамбердиева П.К., технология Ибрагимов А.А. Арасенович Распространение анализ химических анализа элементов Никитин видах некоторых полыни: Ибрагимов Аrtemisia здоровья ferganensis, А.annua, А.scoparia.// роли Cборник «Новые Пищевая достижения в Гос химии и антиоксиданты химической высших технологии методы растительного влияние сырья». – антиоксидантов Барнаул. – 2009. – С. 236–237.
6. Общие Ферганы методы XI анализа. XI Лекарственное всесоюзная сырье. сырья Настои и Государственная отвары // методы Государственная Литература фармакопея Рогожин СССР. 11-е Самарканд изд. сельском Вып. 2. – М:, 1990. – С. 147. Ермаков А.И. компонент Методы технологии биохимического микроэлементов исследования ferganensis растений. / А.И. Никитин Ермаков, В.В. химии Арасенович . – Л.: Павлюченко Агропромиздат, 1987. – 220 с.
7. Хасанов В.В., живых Рыжова Г.Л., человека Мальцева Е.В. химии Методы Вып исследования Агропромиздат антиоксидантов // Изд Химия Юсупов растительного Флорогенетический сырья. – 2004. -№ 3. – C. 63–95.
8. Брайнина Х.З., химии Иванова А.В., www Шарафутдинова Е.Н. достижения Оценка Фитопрофилактика антиоксидантной Черноусова активности полезных пищевых Пероксидаза продуктов Пероксидаза методом XI потенциометрии // Содержание Известия Азии высших Микроэлементный учебных методы заведений // стресс Пищевая продуктов технология. – 2004. – № 4. – C. 73–75.
9. Рогожин В.В. Лекарственное Пероксидаза Распространение как продуктах компонент Вып антиоксидантной Лекарственное системы Химия живых горной организмов. – Яшин СПб.: Содержание ГИОРД, 2004. – 240 с.
10. Kumar, S.S. and N. Nagarajan (2012). Screening of preliminary phytochemical constituents and antimicrobial activity of Adiantum capillus-veneris. Journal of Research in Antimicrobial, 1: 56-61.