RUMEX RECHINGERIANUS LOSINK – РЕХИНГЕР ҚЫМЫЗДЫҒЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ

STUDY OF THE CHEMICAL COMPOSITION OF RUMEX RECHINGERIANUS LOSINK

Gulnur Zhumakhanova

2-nd year doctoral student of Kazakh National University named after Al-Farabi

Kazakhstan, Almaty

Dmitry Korulkin

Ph.D., professor of Kazakh National University named after Al-Farabi

Kazakhstan, Almaty

Anis Samir

 PhD, Professor, National Center for Product Research, University of Mississippi

Mississippi, USA

АННОТАЦИЯ

Қазақстан Республикасы өсімдік шикізаты ресурстарына бай, алайда оның аз ғана бөлігі фармацевтикалық өндірісте қолданылады. Одан бөлек, статистика бойынша, барлық дәрілік өнімдердің 20% ғана отандық өндірістікі, БДСҰ-ның бағалауы бойынша, бұл көрсеткіш мемлекеттің дәрілік қауіпсіздігін сақтауға жеткіліксіз. Осылайша, Қазақстан Республикасының фармацевтикалық өндірісі отандық, жаңа, эффективті дәрілік препараттарға қатты мұқтаж. Осы ретте Rumex шикі экстракты үлкен қызығушылық тудырады. Rumex – көптеген биологиялық белсенділік, соның ішінде антибактериалды, қабынуға қарсы, қатерлі ісікке қарсы, антиоксидантты белсенділік көрсететін таза изоляттар. Rumex тұқымдастығы 200-ге жуық түрге бөлінеді, оның 23-і Қазақстанда кездеседі. «Қымыздық» деген атпен танымал негізгі түрлері тамақ өндірісінде, медицинада тері ауруларын, гемостазды емдеуде ұзақ уақыттан бері қолданылады. Осыған орай,  Rumex-тің химиялық құрамын зерттеу, биологиялық белсенді заттарының бөліну схемасын дайындау, биологиялық белсенділігін зерттеу және қазақстандық түрлерден шөпдәрілер дайындау стратегиялық маңызға ие, себебі жергілікті, қайта қалпына келетін өсімдік шикізаттарынан жасалатын дәрілік өнімдердің ассортиментін көбейтеді. Жұмыстың мақсаты: Регингер қымыздықтарының жеке биологиялық белсенді заттарын іріктеп алудың оңтайлы технологиялық параметрлерін әзірлеу және оны стандарттау.

ABSTRACT

The Republic of Kazakhstan is rich in raw plant resources, but only a small part of it is used in pharmaceutical production. In addition, according to statistics, only 20% of all medicinal products are domestically produced, according to WHO estimates, this indicator is not enough to maintain the country's drug safety. Thus, the pharmaceutical industry of the Republic of Kazakhstan is in dire need of domestic, new, effective medicinal products. At the same time, Rumex crude extract is of great interest. Rumex is a pure isolate that exhibits many biological activities, including antibacterial, anti-inflammatory, anti-cancer, and antioxidant activity. The genus Rumex is divided into about 200 species, 23 of which are found in Kazakhstan. The main types known under the name "Komyzyk" have been used for a long time in food production, in medicine, in the treatment of skin diseases and hemostasis. In this regard, the study of the chemical composition of Rumex, the preparation of the separation scheme of its biologically active substances, the study of its biological activity, and the preparation of herbal medicines from Kazakhstani species are of strategic importance, as they increase the range of medicinal products made from local, renewable plant raw materials. The purpose of the work: to develop and standardize the optimal technological parameters for the selection of individual biologically active substances of Reginger sorrel.

Түйінді сөздер: тұнба, рехингер қымыздық тамыры, этил спирті.

Keywords: tincture, Rechinger sorrel root, ethyl alcohol.

Rumex Rechingerianus Losink – Рехингер қымыздығы қысқа, жуан, әлсіз бұтақтанған, көп басты тамырсабақты көпжылдық шөптесін өсімдік. Тамыры әртүрлі пайдалы заттардан  тұрады: көмірсулар, органикалық қышқылдар, эфир майы (0,2%), сапониндер, флавоноидтар, пектиндер, алкалоидтар, К витамині, фенолкарбон қышқылдары, катехиндер, таниндер (4,6-16,9%), антоцианиндер ( 5%), лейкоантоцианиндер, антрахинондар (0,86-3,16%), темір, эфир майлары, кумариндер, [1, с.564] 4%-ға дейін антрахинон туындылары (хризофан қышқылы, эмодин), сонымен қатар таниндер (8-15%), кофеин қышқылы, кальций оксалаты, К витамині, рутин, эфир майы, шайырлар, темір қосылыстары. Өсімдіктің барлық бөліктерінде көп мөлшерде кальций оксалаты бар.[2, с.46]

Медицина ұзақ уақыт бойы қымыздықтың барлық бөлігін қолдануды үйренді, бірақ бәрібір ең тиімдісі - тамырды пайдалану. [3, с.26] Рехингер қымыздық тамыры негізінен асқазан-ішек аурулары мен бауыр ауруларын емдеуде қолданылады. Ол ас қорытуды қалыпқа келтіреді, асқазан сөлінің өндірісін күшейтеді және ағзадағы қабыну процестерін жояды. Рехингер қымыздығының қабынуға қарсы әсері бар және шіріткіш микробтардың белсенділігін басады.[4, с.123]

Тауарлық көрсеткіштерді анықтау рехингер қымыздығының гүлдену кезеңінде жиналған 2 сериялы шикізатқа және кептірілген тамырларға жүргізілді - Rumex rechingerianus losink қарақұмықты Polygonaceae. [5, с.141]

Тамырлардың сапасы қазіргі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қорының FS.2.5.0052.15 сәйкес бағаланды. Көлденең кесілген тамырлардың сыртқы белгілері, ылғалдылық, экстрактивті заттар мен күл мөлшері 1-кестеде көрсетілген.[6, с.239]

Кесте 1

ФМ бойынша рехингер қымыздығы тамырының тауарлық көрсеткіштері. 2.5.0052.15 (n* on=6)

1-кестеге ескертпе: МХ* - метрологиялық сипаттамалар, noп* - эксперименттер саны

эксперименттер, КӨ – Краснодар өлкесі.

Рехингер қымыздығы тамырының сериясы 5 мм електен өтетін кесілген тамырлардан тұрды. Тамырдың түсі сыртынан қара қоңыр, үзілген жерінде сұр-қоңыр, іші сары-қызғылт сары. Иісі ерекше, әлсіз. Су сығындысының дәмі ащы, тұтқыр МФ XIV.

Этил спиртінің концентрациясы мен көлемін салыстыру экстракция үшін көбінесе 70% этил спирті қолданылатынын көрсетті, бұл флавоноидтарды алу үшін оңтайлы. Рехингер қымыздықтарының тамырындағы флавоноидтарды анықтау толқын ұзындығы 415±2 нм спектрофотометрдің көмегімен жүргізілді.[7, c.232]

 Кесте 2

 Рехингер қымыздығы тамырындағы флавоноидтардың мөлшері

Тамырында флавоноидтардың болуы рехингер қымыздығы тамырының құрамы мен тұнбасының технологиясын жасауға негіз болды.[8, c.12]

Флавоноидтарды алу жылдамдығы мен толықтығына әсер ететін келесі ауыспалы факторларды зерттедік: шикізатты ұнтақтау дәрежесі, тамырдың инфузия ұзақтығы.

Флавоноидтардың ең қарқынды экстракциясы 2-5 мм ұнтақтау дәрежесімен алынған шикізаттан болатыны анықталды. Зерттеу барысында шикізат пен экстрагенттің қатынасы 1:5 болды.

Жүргізілген зерттеулер мен алынған нәтижелер негізінде 1-суретте көрсетілген рехингер қымыздығы тұнбасын алудың технологиялық схемасы жасалды.

Рехингер қымыздығы тұнбасындағы флавоноидтарды анықтаудың статистикалық өңделген нәтижелері 2-кестеде келтірілген. 0,95 сенімділік ықтималдығымен анықтаудың салыстырмалы қателігі 5%-дан аспайды.

3-кесте

 Рехингер қымыздығы тұнбасындағы флавоноидтарды сандық анықтау нәтижелері

 Сурет 1. Рехингер қымыздығының тамырларының тұнбасын алудың технологиялық схемасы

Ұсынылған технологиялық схема бойынша рехингер қымыздығы тұнбасының 3 сериясы шығарылды. Өсімдік шикізатынан алынған препарат 47%-дан кем болмады.

Перколяция әдісімен шикізатты алудың келесі оңтайлы режимі ұсынылды: 5 мм-ден аспайтын бөлшектердің мөлшеріне дейін ұсақталған рехингер қымыздық тамырлары, 1:5 қатынасындағы 70% этил спирті.

Осылайша, рехингер қымыздығы тамырының технологиялық сипаттамалары анықталды. Шикізатты 70% этил спиртімен алудың оңтайлы технологиясы ұсынылды. Тұнбаны алудың оңтайлы технологиялық схемасы әзірленді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Музычкина Р.А., Корулькин Д.Ю., Абилов Ж.А. Основы химии природных соединений.- Алматы: Қазақ университеті, 2010.- 564 с.\
2. Глижова Т.Н. Исследование листьев лимонника китайского (Shizandra chinensis)/ Т.Н. Глижова, А.А. Филь, А.М. Темирбулатова//В сборнике: Фундаментальные исследования в биологии и медицине- Ставрополь.- 2014. - С. 46-48.
3. Гепатопротекторная активность фитопрепаратов некоторых казахстанских видов щавелей / Ю.А. Литвиненко, Д.А. Бегимбетова, Т.М. Шалахметова, Р.А. Музычкина// Изв. НАН Республики Казахстан. Сер. хим. — 2007- № 2. — С. 26-28.
4. Федураев П. В. и др. Особенности накопления фенольных соединений в растениях некоторых видов рода Rumex L //Химия растительного сырья. – 2017. – №. 3. – С. 123-130
5. Темирбулатова А.М. Фитохимическое исследование и разработка технологии жидкого экстракта из листьев лимонника китайского / А.М. Темирбулатова, Э.Ф. Степанова Э.Ф., В.А. Садоян//Научные ведомости Белгородского государственного университета. 2010. - Т. 22.- № 12. - С. 141-144.
6. Ю. А. Литвиненко, Р. А. Музычкина - New antioxidant phytopreparation from Rumex thyrsiflorus roots. III // Chemistry of Natural Compounds, март 2008, том 44, выпуск 2, стр. 239-240
7. Государственная фармакопея Республики Казахстан. – Алматы: Жибек жолы, 2008-2014. - 1-е издание в 3-х томах, 2015-2017. – 2-е издание в 2-х томах.
8. Тыныбеков Б. М. Фитохимическое исследование корней щавеля (Rumex confertus Willd.) Выращенного в условиях культуры /Тыныбеков Б. М. //Биология серия. – 2010. – С. 12.