Статья опубликована в рамках: Научного журнала «Студенческий» № 2(130)
Рубрика журнала: Биология
Скачать книгу(-и): скачать журнал часть 1, скачать журнал часть 2, скачать журнал часть 3, скачать журнал часть 4
«ҚҰМЖАРҒАН» ЖШС –ДАҒЫ МҰҒАЛЖАР ТҰҚЫМЫНЫҢ АЙҒЫРЛАРЫ МЕН БИЕЛЕРІН ЗАУЫТ ЖЕЛІЛЕРІ БОЙЫНША САНДЫҚ ЖӘНЕ САПАЛЫҚ БӨЛУ
АННОТАЦИЯ
Мақалада «Құмжарған» ЖШС –дағы мұғалжар тұқымының айғырлары мен биелерін зауыт желілері бойынша сандық және сапалық бөлу қарастырылған.Зерттеулер нәтижесі бойынша ембі ішілік типте бірнеше жоғары өнімді зауыттық желілердің болуы тұқымды бірнеше сапалы әр түрлі топтарға бөледі, олардың әрқайсысы популяцияны сақтау мен көбейтуде өзіндік сипаттамаларға ие екенін көруге болады.
Кілт сөздер: Мұғалжар тұқымы, зауыттық желілер, сандық және сапалық бөлу, селекциялық топ.
«Құмжарған» ЖШС шығу тегі мен тұрпаттылығы бойынша асыл тұқымды жылқыларды іріктеу жұмысы тұқымның өткен және қазіргі құрамының генеологиясын, оның дамуына әсер еткен айғырлар тұқымы мен биелердің генотиптік және фенотиптік ерекшеліктерін терең талдауға негізделген.
Айғырлар мен биелерді зауыттық туыстығы бойынша сандық және сапалық бөлу 1-кестеде келтірілген.
1 кесте.
Мұғалжар тұқымының селекциялық тобының айғырлары мен биелерін зауыттық топтасуы бойынша бөлу
|
Туысы |
айғырлар |
Биелер |
|||||||
|
п |
% |
Элита |
п |
% |
Класс бойынша бағалау |
||||
|
п |
% |
элита |
І |
ІІ |
|||||
|
Бархат 15-57 (зауыттық) |
3 |
16,7 |
3 |
100 |
52 |
25,4 |
38 |
10 |
1 |
|
Зубра 46-59 (зауыттық) |
3 |
16,7 |
3 |
100 |
58 |
28,3 |
43 |
11 |
1 |
|
Парадный 175-54 (зауыттық) |
3 |
16,7 |
3 |
100 |
47 |
22,9 |
37 |
10 |
3 |
|
База 114-60 (зауыттық) |
3 |
16,7 |
3 |
100 |
48 |
23,4 |
38 |
11 |
2 |
|
Бау 208-96 |
3 |
16,7 |
2 |
100 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
Бекзат 187-91 |
3 |
16,7 |
3 |
100 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
БАРЛЫҒЫ |
18 |
100 |
18 |
100 |
205 |
100 |
156 |
42 |
7 |
1 - кестеде көрсетілгендей: «Құмжарған» ЖШС - де пайдаланылатын айғырлардың 4-еуі зауыттық айғырлар туысына жатады: Бархат 15-57, Зубра 46-59 , Парадный 175-54 және База 114-60 3 бастан (16,7% - дан) және Бау 208-96 және Бекзат 187-91 – «Көктас»АҚ асыл тұқымды жылқы зауытынан келіп түскен 3 бастан (16,7%). Барлық айғырлар (n=18) таза және элиталық.
Мұғалжар тұқымының Ембі тұқымы ішіндегі бие селекциялық топтарының аналық құрамы өзінің шығу тегі бойынша айғырлардың зауыттық туыстарына жатады: Зумба – 58 бас (28,3 %), Бархат 15-57 – 52 бас (25,4 %), База 114-60 – 48 бас (23,4%) және Парадный 175-54 – 47 (22,9 %). Бұл жерде зауыт желілерінің айғырларының перспективті негіздеріне назар аудару керек: Бархат, База, Зумба және Парадный жаңа зауыт желілерін осы зауыт желілерінің айғырларын қарқынды түрде пайдалану арқылы салу керек. Сонымен қатар, құрылатын айғырдың зауыттық желісін: «Көктас»АҚ жылқы зауытынан Палуанторыларды сатып алуды немесе айырбастауды қарастыру қажет. 2-кестеде «Құмжарған» ЖШС-нің Ембі тұқымішілік типтегі Мұғалжар тұқымды жылқыларының ересек айғырлары мен биелерінің орташа өлшемдері мен тірі салмағы көрсетілген.
2 кесте.
«Құмжарған» ЖШС Мұғалжар тұқымды ересек айғырлар мен биелердің өлшемдері және тірі салмағы
|
Топтар |
п |
Өлшемдері |
Тірі салмағы кг |
Массивтілік индексі |
||||
|
Денесінің биіктігі М±m |
Денесінің ұзындығы М±m |
Айналым |
М±m |
C v |
|
|||
|
кеуде М±m |
сүйегі |
|||||||
|
М±m |
||||||||
|
Айғырлар |
18 |
145,1±0,13 |
157,8±0,33 |
191,4±0,51 |
20,2±0,01 |
554,1±2,9 |
2,2 |
184,4 |
|
Биелер |
123 |
144,3±0,07 |
156,0±0,15 |
181,2±0,25 |
19,0±0,3 |
478,2±0,64 |
1,5 |
159,4 |
2-кестенің деректерінде көрсетілгендей: "Құмжарған" ЖШС Мұғалжар тұқымының Ембі тұқымдас тұқымдас селекциялық тобының айғырлары денелі (145,1 см), кеуделі (157,8 см), денесінің қиғаш ұзындығы жауырының биіктігінен 12,7 см-ден асады, кеудесінің шеңбері (191,4 см), сүйек (20,2 см), жоғары тірі салмақты (554,1 кг) және массивті (184,4).
«Құмжарған» ЖШС селекциялық тобының ересек биелері жақсы өсімімен (144,3 см), денесінің қиғаш ұзындығымен (156,0 см) танылады, мұнда дененің қиғаш ұзындығы жауырының биіктігінен 11,7 см асады, кеуде шеңбері (181,2 см), жеткілікті сүйекті (19,0 см), жоғары тірі салмақты (478,2 кг) және массивті (159,4).
Тірі салмағы бойынша вариация коэффициентінің төмен көрсеткіші (тиісінше 2,2 және 1,5) олардың дене салмағындағы және дене бітімі типіндегі біркелкілігін көрсетеді.
Массивтілік, үйлесімділік мықты дене бітіміне ие болу, сүйектілік, аяқтың қалыпты орналасуы және құрылымы, біркелкі түсті болуы (құла кер, құла, жирен) - Мұғалжар ауданының «Құмжарған» ЖШС Мұғалжар тұқымының Ембі тұқымдас тұқымдас жылқылары осы секілді артықшылықтарға ие. 3-кестеде тұқым стандартымен салыстырғанда селекциялық топтың орташа деректері келтірілген (жергілікті және зауыттық жылқылар)
3 кесте.
«Құмжарған» ЖШС Ембі тұқымы ішіндегі жылқы тұқымдарының ересек айғырлары мен биелерінің орташа деректері Мұғалжар тұқымының Ембі тұқымы ішіндегі түрінің стандартымен салыстырғанда (тұқым бастары):
|
Көрсеткіштер |
айғырлар |
Биелер |
||||
|
тұқымның стандарты |
ембілік түр, п=18 М±m |
нәтиже +;- |
тұқымның стандарты |
ембілік түр, п=133 М±m |
нәтиже +;- |
|
|
|
Өлшемдер, см |
|||||
|
Жауырының биіктігі |
1450 |
145,1±0,13 |
+0,1 |
142 |
144,3±0,07 |
+2,3 |
|
Денесінің қиғаш ұзындығы |
151 |
157,8±0,33 |
+6,8 |
148 |
156,0±0,15 |
+8,0 |
|
Кеуде шеңбері |
182 |
191,4±0,51 |
+9,4 |
179 |
181,2±0,25 |
+2,2 |
|
Жіліншік орамы |
19,5 |
20,2±0,01 |
+0,7 |
18,5 |
19,0±0,03 |
+0,5 |
|
Тірі масса, кг |
480,0 |
554,1±2,9 |
74,1 |
450,0 |
478,2±0,64 |
+28,2 |
|
|
Индекс, % |
|||||
|
Формат |
104,1 |
108,7 |
+4,6 |
104,2 |
108,1 |
+3,9 |
|
Кеуде шеңбері |
125,5 |
131,9 |
+6,4 |
126,0 |
125,6 |
-0,4 |
|
Жіліншек орамы |
13,4 |
13,9 |
+0,5 |
13,0 |
13,1 |
+0,1 |
|
шомбалдығы |
160 |
184,7 |
+24,7 |
157,3 |
160,4 |
+3,1 |
3-кестенің деректері «Құмжарған» ЖШС Ембі тұқымы ішіндегі ересек айғырлардың негізгі өлшемдері мен тірі салмағы Мұғалжар тұқымының Ембі тұқымы ішіндегі түрінің стандартынан асып түсетінін көрсетеді: жауырының биіктігі бойынша 0,1 см-ге, денесінің қиғаш ұзындығы 6,8 см, кеуде шеңбері 9,4 см, жіліншік орамы 0,7 см, тірі салмағы 74,1 кг (15,4%), үлкенділігі бойыгнша 24,7-ге артық. «Құмжарған» ЖШС Ембі тұқымішілік жылқы селекциялық тобының орташа деректері де өлшемдері мен тірі салмағы бойынша тиісінше 2,3-8, 0-2, 2-0, 5 см және 28,2 кг-ға (6,3%) асып түседі. Массивтілік 3,1-ге көп.
4-кестеде «Құмжарған» ЖШС Мұғалжар тұқымының әр түрлі желілерінің ересек айғырларының өлшемдері мен тірі салмағы көрсетілген.
4-кесте.
«Құмжарған» ЖШС Мұғалжар тұқымының әр түрлі желілерінің ересек айғырларының өлшемдері мен тірі салмағы
|
Топтар |
п |
Өлшемдері |
Тірі салмағы кг |
Массивтілік индексі |
||||
|
Жауырының биіктігі М±m |
Денесінің қиғаш ұзындығы М±m |
Айналым |
М±m |
C v |
||||
|
кеуде М±m |
орамы |
|||||||
|
М±m |
||||||||
|
Бархат 15-57 |
3 |
145,8±0,25 |
159,3±0,25 |
192,1±1,43 |
20,3±0,01 |
566,4±5,4 |
1,6 |
182,7 |
|
Зубра 46-59 |
3 |
145,2±0,35 |
158,3±0,33 |
190,3±0,35 |
20,1±0,07 |
553,5±0,04 |
0,1 |
184,5 |
|
База 114-60 |
3 |
145,5±0,24 |
158,5±0,31 |
192,1±1,63 |
20,0±0,09 |
558,7±4,5 |
1,9 |
186,2 |
|
Парадный 175-54 |
3 |
145,7±0,23 |
157,3±0,45 |
191,7±0,97 |
20,2±0,09 |
545,0±3,8 |
1,7 |
181,7 |
|
Бау 208-96 |
3 |
145,3±0,15 |
157,8±0,33 |
191,4±0,51 |
20,2±0,01 |
554,1±2,9 |
2,3 |
184,7 |
|
Бекзат 187-91 |
3 |
145,0 |
157,0 |
191,5 |
20,3 |
554,0 |
-182,7 |
184,6 |
4-кестедегі мәліметтерден айғырлар бұрыңғы зауыттық желілер ретінде көрінеді: Бархат 15-57, Зубра 46-59, База 114-60, Парадный 175-54, жаңа зауыттық желілер Бау 208-96 және Бекзат 187-91 өте жақсы өлшем көрсеткіштерімен және тірі массамен сипатталады және массивті (181,7 - 186,2%).
Бұл жерде тірі салмақта (566,3 және 558,7 кг) зауыт желілерінің айғырлары жетекші орын алатынын айта кету керек: Бархат 15-57 (566,3 кг) және База 114-60 (558,7 кг), ал зауыт желілерінің айғырларының массасы бойынша: База 114-60 және Бау айғырының зауыттық желісі 208-96 (184,7-186,2).
5-кестеде Ембі тұқымы ішіндегі үлгідегі ересек биелердің, «Құмжарған» ЖШС Мұғалжар тұқымының әр түрлі желісіндегі жылқылардың өлшемдері мен тірі салмағы келтірілген.
5-кесте.
Мұғалжар тұқымының Ембі тұқымішілік типтегі жылқыларының әр түрлі бағыттағы ересек биелерінің өлшемдері мен тірі салмағы
|
Топтар |
п |
Өлшемдері |
Тірі салмағы кг |
Массивтілік индексі |
||||
|
Жауырының биіктігі М±m |
Денесінің қиғаш ұзындығы М±m |
Айналым |
М±m |
C v |
||||
|
кеуде М±m |
орамы |
|||||||
|
М±m |
||||||||
|
Бархат 15-57 |
22 |
144,4±0,28 |
156,5±0,35 |
182,3±0,41 |
19,0±0,04 |
480,8±1,54 |
1,2 |
160,3 |
|
Зубра 46-59 |
28 |
144,5±0,15 |
157,1±0,12 |
181,5±0,25 |
19,0±0,05 |
482,0±0,94 |
1,0 |
160,7 |
|
База 114-60 |
33 |
144,6±0,18 |
156,3±0,35 |
181,4±0,56 |
19,0±0,02 |
478,3±1,35 |
1,5 |
159,4 |
|
Парадный 175-54 |
40 |
144,3±0,14 |
155,4±0,25 |
155,4±0,25 |
19,0±0,03 |
477,7±1,08 |
1,5 |
159,2 |
5-кестедегі мәліметтерден зауыт желілерінің биелерінің өсімі жақсы екенін (144,3-144,6 см), денесінің ұзындығы (155,4-157,1 см), кеуде шеңбері (180,5 - 182,3 см), сүйектілігін (19,0 см), жоғары үлестегі тірі салмағы (477,7 кг-482,0 кг) массивті екендіктерін (159,2-160,7) көре аламыз. Вариация коэффициентінің төмен көрсеткіштері олардың туыстық бойынша дене салмақатрының біркелкілігін көрсетеді (Cv=1.02-1.5).
Әр түрлі зауыт желілерінің айғырлары мен биелері құнды өнімділік қасиеттерімен қатар өзіндік дене түрлеріне ие.
Осылайша, ембі ішілік типте бірнеше жоғары өнімді зауыттық және құрылған зауыттық желілердің болуы тұқымды бірнеше сапалы әр түрлі топтарға бөледі, олардың әрқайсысы популяцияны сақтау мен көбейтуде өзіндік сипаттамаларға ие.
Әдебиеттер тізімі:
- Рзабаев.С. «Мугалжарская порода лошадей»,Монография,2008г Издат:ТОО «ИПЦ Кокжиек»,Актобе,2011.-1-153 б.
- Кикебаев Н..А. Мугалжарская порода /Повышение генетического потенциала лошадей Казахстана с использованием отечественного и мирового генофонда //Вторая Межд. науч.-практ. конф.-Костанай, 2006.- 108-113б.
- Акимбеков А.Р. Мугалжар жылқы тұқымының құланды тұқым аралық түрін өсіру тиімділігі.- Жаршы: Алматы: Изд-во Бастау, 2011.-№ 01.-76-79 б.
- Сизонов Г.В.- Мясная продуктивность наиболее распространенных генотипов табунных лошадей Казахстана. Автореф. дисс…д.с.-х.н., Алматы, 2010.-45 б.
- Сайгин И. А. Кобылье молоко, его использование для кумысолечения. - М.: Россельхозиздат, 1967.- 184 б.
Оставить комментарий