ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДАҒЫ СЕЙСМИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІ АЙМАҚТАРДА БОЛАТ ҚАҢҚАЛЫ ӨНДІРІСТІК ҒИМАРАТТАРДЫ ЖОБАЛАУДЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕКШКЛІКТЕРІ

АННОТАЦИЯ

Мақалада Қазақстан Республикасының сейсмикалық аудандарында болат қаңқалы өндірістік ғимараттарды жобалау негіздері қарастырылады.

Кілт сөздер: сейсмика, болат конструкция,жобалау, Tekla.

Қазақстанның сейсмикалығы мен сейсмикалық қауіпсіздігінің ғылыми бағыты шеңберінде сейсмикалық процестер теориясын жетілдіру мен жер сілкіністерін болжау әдістерін дамыту, республиканың сейсмикалық қауіпті аудандарының аумағында сейсмикалық белсенділікті болжайтын тиімді мониторинг жүйесін құру, жер сілкінісінің әлеуметтік-экономикалық зардаптарын болжау мен төмендетудің сандық әдістерін зерттеу.

Қазақстанның жалпы сейсмикалық аудандастыру картасы бойынша ел аумағының 35% - дан астамы сейсмикалық аймаққа жатады. Сонымен қатар, көптеген қалалар соның ішінде Алматы қаласы сейсмикалық белсенді фймақта орналасқан болып саналады.

 Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс өңірлері сейсмикалық қауіпті аймақтарда орналасқан. Айта кету керек, осы аумақтарда мемлекетте өндірілген пайдалы қазбалардың шамамен 60% - ы орналасқан. Осылайша, Қазақстанның болашақта дамуы үшін өңірде өнеркәсіптік құрылымдар құрылысына ерекше назар аудару қажет, өйткені құрылыс саласында жер сілкіністерінен қорғайтын тұтас кешенді әзірлеу аса қажет.

Құрылыс-инженерлері алдында тұрған бірінші кезектегі тапсырма ол -сейсмологиялық қорғау деңгейін арттыру жұмыстарын жүргізуді дамыту, ғимараттар мен үймереттердің апатты салдарын болдыртпау және жер сілкінісінің салдарын анықтау. Халықтың сейсмикалық қауіпсіздігін арттырудың негізгі бағыты ғимараттар мен құрылыстардың жоғары сейсмотұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.

Құрылыстың сейсмотұрақтылық деңгейін арттыру арқылы елдегі халықтың өмір сүру қауіпсіздігін арттыруға қол жеткізуге болады, өзара байланысты екі бағыттың белсенді әрекеттесу кезінде:

а) ғимараттардың сейсмотұрақтылығын және жалпы сейсмотұрақтылық құрылысты ғылыми-техникалық және нормативтік қамтамасыз етуді арттыру;

Сейсмикаға төзімді құрылыстың қазіргі заман теорияларына жауап беретін сейсмотұрақтылықтың жаңа тиімді әдістерін зерттеу;

б) қабылдау жөніндегі ұйымдастыру-техникалық шаралар кешенін құру және сейсмикаға төзімді қазіргі заманғы ережелерді қатаң сақтауды қамтамасыз ету.

Құрылыс және қолданыстағы нормативтік құжаттарды сейсмикалық аудандарда жобалау және құрылыс жүргізу.

Айта кету керек, Қазақстандағы сейсмикалық нормативтік құжаттар тұрақтылығы аз зерттелген. Мемлекетті одан әрі дамыту үшін өнеркәсіптік индустрияландыру проблемаларын шешу қажет. Нақты нәтижелерге қол жеткізу үшін конструкцияның сейсмикалық төзімділігін есептеудің ғылыми негізделген әдістемесі әзірленуі тиіс.

Қазақстандағы бірқатар құрылыстың болжамды құрылысына байланысты елдің әлеуетін одан әрі арттыру үшін өнеркәсіптік нысандар сапасын дамыту қажет.   

Сурет 1. Болат қаңқалы өндірістік ғимарат (Индустралды аймақ Алматы қаласы)

Жоба Алматы қаласында индустралды аймақта（Ірі өндірістік және өнеркәсіптік бизнес жобаларына арналған аумақ） орналасқан “2021 жылы металл өңдеу және жылжымалы қоршау конструкцияларын өндіру бойынша кешен іске қосылады.

Қысқа мерзімде құрылыс жобалаумен қатар жұмысты оңтайлы ұйымдастыру және құжаттаманы кезең-кезеңімен беру үшін типтік үлгілерді бөле отырып, 5 кезеңдегі металл конструкцияларын жобалау технологиялық едендердің әр металл жақтауының моделін бөлек құруға шешім қабылданды. Бір жақтау аяқталған кезде, жобалаушылар өндіріске келесі құжаттама пакетін берді. Бұл схема берілген өндірістік сызбалар жиынтығына кездейсоқ өзгерістер енгізу қаупін алып тастады. Қысқа мерзімге және мамандардың жетіспеушілігіне байланысты қарапайым параметрлеу ғана қолданылды. Жобалауды оңтайландыру үшін жобалаушылардың жұмысы типтік сериялардың элементтері бойынша бөлінді жетімді. Стандартты емес элементтерді қолмен өңдеу үшін пайдаланушы компоненттерінің функциясы қолданылды.

Барлық стандартты емес түйіндер пайдаланушы элементтеріне соғылды, содан кейін қажет болған жағдайда көшірілді, қайталанды. Барлығы қарапайым-модельдеу және сызбалар алу. Модельдегі сызбалар ГОСТ 21.502 жобалау стандарттарына сәйкес келеді, сондықтан құжаттаманы металл конструкцияларын өндірушілер де, сараптама да тез қабылданды.

Сәулетшілерге беру үшін схемалық тірек моделін экспорттау IFC форматта жүргізілді. Технологиялық шешімдердің, тірек конструкцияларын жобалауға арналған жалпақ схемалар түріндегі сызбалардың импорты форматтарда болды .ifc, .dwg, .dwn. Тірек моделі шектесушілерге конструкциялардың геометриясы мен өлшемдерін көруге, қажетті элементтерді (сәулеттік бөлшектер, жабдықтар және т.б.) дұрыс біріктіруге мүмкіндік берді. Виртуалды модель Tekla Synchro байламы арқылы жасалды. Ол тапсырыс берушіге жұмыс барысы туралы үнемі есеп беріп қана қоймай, сонымен қатар құрылымның кейбір элементтеріндегі қателіктерді көруге көмектесті. Технологиялық қиындықтарға байланысты (жабдықты жеткізудің бұзылуы) жолда көптеген өзгерістер енгізуге тура келді. Модельдің болуына байланысты құбырдың жолын ауыстыру, кабельдерді беру және монтаждау мен құрылыс кезінде басқа да өзгерістер енгізу оңайырақ болды. Құрылысшылар да модельмен салыстырды. Мысалы, орнату кезінде сызбаларды шығару кезінде тіпті жоспарланбаған және сатып алынбаған жабдыққа қосымша кронштейндер қою қажет болды.

Болат конструкциялар өзінің қасиеттері бойынша темірбетоннан артық. Олардың салмағы аз және жүк көтергіштігі жоғары, өндірістің жоғары индустриясы және орнатудың салыстырмалы түрде аз күрделілігі бар, оларды күшейту аз шығындарды қажет етеді. Кемшіліктері: коррозияға бейімділік және жоғары температура әсерінен өрт кезінде жүк көтергіштігінің жоғалуы, төмен температурадағы сынғыштығы.

Әдебиеттер тізімі:

1. СТ РК ISO 16739 “Формат (IFC), для совместного использования данных в строительстве и управления зданиями и сооружениями”
2. Жунусов Т., Бучацкий Е. Современное сейсмостойкое строительство. Алма-Ата,
3. Абдурашидов К.С. Колебания и сейсмостойкость промышленных сооружений. Ташкент, 1990 г.