ХИМИЯ САБАҒЫНДА ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ

USING MODERN EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN CHEMISTRY LESSONS

Nurgul Artykbaeva

Master's student, Departments of «Chemistry and biology», M.Kh.DulatyTaraz Regional University,

Kazakhstan, Taraz

Raushan Taubayeva

PhD, Associate Professor of the Department of «Chemistry and biology», M.Kh.DulatyTaraz Regional University,

Kazakhstan, Taraz

Merey Rasul

Teacherof the Department of «Chemistry and biolog», M.Kh.DulatyTaraz Regional University,

Kazakhstan, Taraz

АННОТАЦИЯ

Мақаладаоқытушыға химия сабақтарына дайындық кезінде заманауи педагогикалық технологиялардың элементтерін қолдану қарастырылған.

ABSTRACT

The article provides for the teacher's use of elements of modern pedagogical technologies in preparation for Chemistry Lessons.

Кілттік сөздер: педагогикалық технология, дидактика, химиялық тренажер, компьютерлік технология, АКТ, кейс-технология, тірек сигнал.

Key words:pedagogical technology, didactics, chemical Simulator, computer technology, ICT, case technology, reference signal.

Педагогикада «Нені оқыту керек?», «Неге үйрету керек?», «Қалай оқыту керек?», бірақ сонымен қатар «Қалай тиімді оқыту керек?» деген сұрақтар туындайды. Бүгінгі білім беру үрдісіндегі таңда басты назардағы мәселе – білім алушы, оның тұлғасы және қайталанбас ішкі әлемі.

Әрбір ұстаз өзінің пәнін білім алушылардың терең қызығушылығын тудырғанын, олардың химиялық формулалар мен реакция теңдеулерін жазып қана қоймай, сонымен қатар химиялық әлемнің бейнесін түсініп, логикалық тұрғыдан ойлана білгенін, әр сабақтың олар үшін қызықты өтуін қалайды. Біз оқытушының сабақта не айтатынына, ал білім алушы тыңдап, үйренетініне қалыптасып қалғанбыз.

Оқытудың ең тиімсіз тәсілдерінің бірі – дайын ақпаратты тыңдау. Бұл жағдайда білім механикалық түрде оқытушының басынан білім алушының басына, яғни «естідім – меңгердім» жағдайы берілуі мүмкін емес. Демек, білім алушыдан оқу үрдісінің белсенді қатысушысы ретінде «Не істеуі керек?» керек деген сұрақ туындайды. Білім алушы меңгеруі мүмкін ақпаратты тек пәнге қызығушылығы болған кезде ғана өзінің мүддесіне пайдаланады. Сондықтан оқытушы информатордың рөлін ұмытып, ол білім алушының танымдық іс-әрекетін ұйымдастырушы рөлін атқаруы керек. Химия сабақтарында біріншісі – зерттеу нысаны бар қызмет. Химия үшін мұндай нысан зат, тәжірибе жүргізу болып табылады. Тәжірибелерді білім алушылар жүргізе алады немесе оқытушы көрсете алады. Екіншісі – молекулалардың материалдық модельдерімен, кристалдық торлармен, химиялық формулалармен әрекет ету, химиялық есептерді шешу, зерттелетін заттарды сипаттайтын физикалық шамаларды салыстыру. Эксперименттер жүргізе отырып, химиялық формулалар мен теңдеулер жасай отырып, сандық материалды салыстыра отырып, білім алушы қорытынды жасайды, фактілерді жүйелейді, белгілі бір қатынастарды орнатады, ұқсастықтардытабады және т. б. Осындай түрлі іс-әрекеттің нәтижесінде білім алушы өзіне қажетті білімді алу үшін қандай-да бір қорытындыға келуі керек.

Дидактиканың маңызды қағидасының бірі – білімді тәуелсіз құру принципі. Оқытушы білім алушының білімін дайын түрде ала алмайды, бірақ оны ұйымдастырған белгілі бір танымдық іс-әрекеттің нәтижесінде жасай алады. Химия сабақтарында әртүрлі технологияларды қолдану білім алушылардың танымдық және шығармашылық қызығушылықтарын дамытуға ықпал етеді.

Қазіргі уақытта педагогикалық технология ұғымы педагогикалық лексикаға мықтап енген. Технология – бұл кез-келген бизнесте, шеберлікте, өнерде қолданылатын әдістердің жиынтығы (түсіндірме сөздік). «Педагогикалық технология» ұғымының көптеген анықтамалары бар. Педагогикалық технология оқытудың ең ұтымды жолдарын зерттейтін ғылым ретінде де, оқытуда қолданылатын әдістер, принциптер мен ережелер жүйесі ретінде де, нақты оқу үрдісі ретінде де жұмыс істейді.

Педагогикалық технология – оқытушының іс-әрекетінің құрылысы, онда оған кіретін барлық іс-әрекеттер белгілі бір дәйектілік пен тұтастықта ұсынылған, ал оны орындау қажетті нәтижеге қол жеткізуді қамтиды және болжамды сипатқа ие болады. Бүгінгі таңда жүзден астам білім беру технологиялары бар. Оқытудың қазіргі заманғы технологияларын білім беру үрдісіне енгізу және оларды жүйелі пайдалану оқыту сапасын арттыруға, ынталандыруға, білім алушылардың функционалдық сауаттылығын және түйінді құзыреттерін қалыптастыруға, олардың әлеуетті қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Жаңа технологиялар болашақ түлектің тұлғалық әлеуетін қалыптастыру және табыстылығын қамтамасыз ету бойынша жаңа мүмкіндіктер береді.Қазіргі білім алушыға көмектесу үшін біз өзіміз қазіргі заманға сай болуымыз керек. Бұл жағдайда оқытушы заманауи инновациялық технологиялардың, идеялардың, бағыттардың кең спектрін басшылыққа алып, заманауи білім беру технологияларын игеруі керек, оқытудың заманауи әдістерін меңгерген технологиялық сауатты заманауи оқытушы болуы керек.

Білім беру саласындағы көпжылдық жұмыстың нәтижесінде тек пәнге деген қызығушылықты арттыру арқылы білім алушылар оқуда жақсы жетістіктерге жетеді деген қорытындыға келдік. Мүмкін, бұл қызығушылықты жоғалтудың себептерінің бірі – оқытудың дәстүрлі әдістері мен тәсілдері. Химияны игеру орта мектепте 13-16 жас аралығында, яғни балалар «дағдарыс» (кризис) кезеңінде болған кезге сәйкес келеді. Осы кезеңде оларда өзін-өзі тану және өзін-өзі бағалау сезімі ерекше дамиды. Бұл жаста психикалық даму процестерінің өзгеруі, әлемге деген бұрынғы қатынастардың қайта құрылуы, өзін-өзі анықтау және өзін-өзі көрсету қажеттілігі туындайды. Жасөспірімде авторитарлық қысым мен бұйрық тітіркенуді тудырады. Біздің ойымша, қазіргі білім беруде жеке көзқарас өте маңызды, оның проксимальды даму аймағында әрқайсысымен жұмыс істеу керек. Сондықтан, қазіргі сабақ, арнайы ұйымдастырылған іс-шаралар мен қарапайым тұлғааралық қарым-қатынастың (баланың қарым-қатынасқа дайындығы, сенімділік, қызығушылық) үйлесімінде құрылуы керек, осылайша сабақта жеке қарым-қатынас жоспары арқылы білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктерін ескеру: олардың әлеуметтік шеңберді кеңейтуге дайындығы, ересектердің мәселелерін түсіну, қарым-қатынасқа деген ұмтылыс. өзін-өзі растау жүзеге асырылады. Осы мақсаттарға жетуге заманауи білім беру технологиялары көмектеседі.

Қазіргі заманғы технологиялар эмоционалды-жайлы атмосфера жағдайында білім алушылардың белсенді көп деңгейлі танымдық іс-әрекеті үрдісінде пәндік және оқу білімі мен дағдыларын қалыптастыру мен дамытуға, оқытудың оң мотивациясын дамытуға мүмкіндік береді. Солардың бірнешеуіне тоқталып өтсек.

Мысалы, химия сабақтарымызда бейімделу және дамыту диалогтарын ұйымдастыру технологиясының элементтерінің бірі – пәндік білім мен дағдыларды қолдануға, химиялық номенклатураны, жіктеуді, негізгі химиялық ұғымдарды қолдану дағдыларын дамытуға мүмкіндік беретін химиялық тренажерді қолдану (оны бейорганикалық және органикалық қосылыстардың негізгі кластарын зерттеуде тиімді қолдану). Химиялық тренажерды қолдану білім алушыларда жалпы диалогқа қатысу қабілетін дамытады. Өзін-өзі және өзара бақылауды, өзін-өзі тексеруді жүзеге асыру, өзін-өзі бағалауды қалыптастыруды дамытады. Динамикалық жұптар мен шағын топтарда жұмыс істеу өз қызметін басқалардың қызметімен байланыстыруға мүмкіндік береді, білім алушы бұл жағдайда өзін-өзі бағалауды ғана емес, өзін-өзі түзетуді де жүргізе алады.

Компьютерлік технология дәстүрлі оқыту әдістеріне негізделген оқытушылар білмейтін ақпараттың көлемін алуға мүмкіндік береді. Мультимедиялық оқыту бағдарламаларында анимациялар мен дыбыстық сүйемелдеу қолданылады, олар білім алушының бірнеше ақпараттық арналарына әсер етіп, қабылдауды күшейтеді, материалды игеру мен есте сақтауды жеңілдетеді. Біз өзімнің сабақтарымызда CD-дегі әртүрлі бағдарламаларды жаңа тақырыптарды түсіндіруге немесе ескі тақырыптарды қайталауға, алған білімімді бекітуге және жүйелеуге көмек ретінде қолданамыз. Мысалы, «Оттегінің кіші тобы, сипаттамасы. Оттегі алу» тақырыбындағы сабақ барысында мультимедиялық проектор қолданылды, онда экранда тәжірибелер көрсетілді, оларды кейбір мектеп зертханасында көрсету мүмкін емес. Сондай-ақ, экранда бірнеше кестелер жасалды. Білім алушыларға талдау, салыстыру және қорытынды жасау ұсынылды. Сондай-ақ, сабаққа арналған компьютерлік презентациялар банкі жасалды, сонымен қатар сыныпта компьютерлік дискілер, сабақтарда қолдануға арналған құралдар жиынтығы бар, сонымен қатар білім алушылар өздерінің презентациялық жобаларын қорғайтын сабақтар да бар, мысалы, «Химиялық өндіріс» тақырыбында компьютерлік технология АКТ саласындағы білімдерін арттыруға мүмкіндік береді. Білімді алу және бекіту көзі ретінде Интернетпен жұмыс істеу, аудиториямен жұмыс істеу және өз жұмысын ұсыну дағдылары пысықталады.

Жоғарыда айтылғандардан компьютерлік технология оқу деңгейін жоғарылатады және білім алушылардың пәнге деген қызығушылығын тудырады деген қорытындыға келеміз.

Оқытудың әдістері мен құралдарын жетілдірудің дұрыс тәсілін оқытуды олардың ғылыми дүниетанымына, білімі мен дағдыларына негізделген оқытушы мен білім алушылардың өзара әрекетінің, ынтымақтастығының мақсатты ұйымдастырылған үрдісі ретінде қарастыра отырып, ғылыми негізде құру керек. Педагогикалық психология сабақты меңгерудің негізгі заңын: «қабылдау – түсіну – есте сақтау – қолдану – нәтижені тексеру» анықтады. Бұл формуладан ештеңені жоққа шығаруға болмайды және уақыт өте келе меңгеру кезеңдерін түбегейлі бұзуға болмайды, өйткені олар өзара байланысты.

Психологтар К.К.Платонов пен Г.Р.Голубевтің деректері бойынша «Сабақ барысында оқушылар естігендерден олардың жадында орташа есеппен 10% мазмұн қалады. Оқу арқылы қабылданғандардан 30% бекітілген. Оқушылардың қандай да бір затты немесе құбылысты бақылауы олардың жадында қабылданған заттың шамамен 50% - ын қалдырады. Оқу материалдары бар оқушылардың практикалық іс-әрекеттері олардың жадында орташа алғанда 90% - ды құрайды».

Кейс-технология – сын тұрғысынан ойлауды дамытуға ықпал ететін әдістерден шыққан, оған қатыса отырып, білім алушы өзін үздіксіз зерттейді. Бұл технологияның мақсаты: белгілі бір жағдайды жеңудің практикалық шешімдерін жасауға бағытталған ойлаудың жеке вариативті және динамикалық моделін құру және дамыту; білімді жандандыру, оларды меңгеру әдістерін шеберлік деңгейіне бекіту; ашылатын білім кемшіліктерін үйрену бағытын жасау.

Оқытушы мен білім алушылардың шынайы ынтымақтастығы сабақта сыныптың белсенді оқу қызметін қамтамасыз етеді. Мысалы, тірек сигналдарымен жұмыс жасай отырып, білім алушылар өздері ықыласпен мұқият қабылдайды, түсінеді, есте сақтайды, білімді қолданады және меңгеруді бақылайды. Бұл ұғымдар Шаталов педагогикасына енгізілді. Тірек сигнал – бұл кейбір ақпараттың мағынасын, оқулық мәтініндегі бір немесе бірнеше сөз тіркестерін алмастыратын графикалық символ. Сигнал сан, сурет, схема, көрсеткі немесе басқа белгілер түрінде болуы мүмкін. Мысалы, СО₂, _Н2О химиялық формулалары немесе математикалық формулалар – бұл тірек сигналдары; ТАО сигналы «тыныс алу орталығы», ДНҚ – «дезоксирибонуклеин қышқылы» және т.б. өмірде әр адам тірек сигналдарын жиі қолданады (қысқартылған, дәптердегі шифрланған жазбалар, топографиялық және жол белгілері).

Оқу жұмысында тірек сигналдары бірнеше функцияларды орындайды: а) сабақты түсіндіру кезінде көрнекі құрал ретінде қызмет етеді; ә) білім алуушыларды сабаққа дайындау үрдісін жеңілдетеді және жеделдетеді; б) сабақта оқылатын материалдың көлемін арттыруға мүмкіндік береді; в) белгілердің жинақталу мәселесін толығымен шешеді; г) шығармашылық ойлау мен танымдылықты дамытады.

Химия – бұл өте маңызды ғылым екеніне ешкім дауласпасы факт. Бірақ ол тек ғылыми жетістіктер мен фактілерге сүйенсе, ол қызықсыз. Білім беруді модернизациялау әр білім алушының белгілі бір білімді игеруіне ғана емес, сонымен бірге оның жеке басын, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бұл жағдайда химия сабақтарында алынған білімді күнделікті өмірде, қоршаған әлемде практикалық қолдану өте маңызды.

Сабақтарда педагогикалық технология элементтерін қолдану оқытушыға тақырыптағы әр сабақтың орны мен мәнін дәл және нақты анықтауға мүмкіндік береді, оқу процесінің барлық компоненттері (мақсатты, мазмұнды, операциялық-белсенділік, бақылау-реттеу, бағалау-нәтижелі) бойынша сабақтар арасында логикалық байланыс орнатады, бұл оқу процесінің тиімділігін арттыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, оқытудың субъективті-субъективті негізге ауысуы орын алады, бұл білім алушыны оның мотивациялық саласының, ақыл-ойының, тәуелсіздігінің, ұжымшылдық сезімінің, оқу-танымдық іс-әрекетін бақылау және басқару қабілетінің дамуын қамтамасыз етеді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Назимова Л.Г. Современные педагогические технологии на уроках химии Методическое пособие // –ГБПОУ «Бурятский республиканский техникум строительных и промышленных технологий», 2018.
2. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – М., 2017.
3. Гузеев В.В. Образовательная технология: от приема до философии. – М., 2016.
4. Ксендзова Г.Ю. Перспективные школьные технологии: Учебно-методическое пособие. – М., 2015.