САНДЫҚ ҚЫЗМЕТ: ОЛАРДЫҢ АТРИБУТТАРЫ МЕН КӘСІПОРЫННЫҢ АРХИТЕКТУРАСЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ

АННОТАЦИЯ

Цифрлық қызметтер ақпараттық қызметтің дербес нысаны ретінде бөлек қарастырылады, олардың атрибуттары келтіріледі, цифрлық қызметтерді құру мүмкіндіктері және кәсіпорын архитектурасының элементтері қарастырылады. Цифрлық экономикаға көшу және цифрлық қызметтерді қалыптастыру кәсіпорынның құрылымын түбегейлі жаңа деңгейде қайта қарастыру тұрғысынан басқару тәсілдерін нақтылауды және қайта қарастыруды қажет етеді, атап айтқанда басқарудың әртүрлі деңгейлерінде орналасқан қызметтердің жиынтығы ретінде.

Кілттік сөдер: сандық сервис, атрибуттар, мекеме архитектурасы, бизнес-процесс, сандық еңбек бөлінісі.

Соңғы жылдары, әсіресе батыстық басылымдарда, сандық қызметтерге байланысты бірнеше мақалалар жарық көрген болатын. Мақалалада коммерциялық және өндірістік қызметтің экономикалық мазмұнын өзгертуге арналған құрал ретінде қарайды. Мысалы, «сандық еңбек бөлінісі» арқылы экономиканың жалпы тиімділігін арттыру (ағыл. digital division of labor) [6]. Ғалымдардың айтуынша, цифрлық экономика тұтастай алғанда, еңбек бөлінісі «ұйым - қызмет көрсетуші» сызбасы бойынша жүретін жаңа саланың дамуына жағдай жасайды. Сонымен бірге, ұйым өзінің басқаруы үшін минималды қосымша (қызмет көрсету) опциялар мен ресурстардың жиынтығын иелене отырып, өндірістік және коммерциялық қызметті жүзеге асырады, ал сыртқы жеткізуші жетіспейтін опциялар мен ресурстарды сандық арналар арқылы жеткізуді қамтамасыз етеді, осылайша «жетіспейтін құнды» толтырады [5]. Бұл шындық сандық қызметтердің әр түрлі түрлері қол жетімді болуына, жаңа табыстардың бизнес моделін өзгертуге және цифрлық бизнеске ауысуға мүмкіндік беретін жаңа құндылықтардың пайда болуына ықпал етеді. Айта кетерлік  жайыт, бизнес-модельді өзгерту дәстүрлі экономикада пайда болды, яғни компания жетекшілері компанияның экономикалық ресурстарын үнемдеу мақсатында, қызмет қосымша қызмет болып қана қоймай, керісінше толыққанды коммерциялық немесе өндірістік процесстің элементі болатындай бизнес-модельдерді жасау [8].

Қызмет - бұл тұтынушыға құндылықты ұсынудың тәсілі, тапсырыс беруші нақты шығындар мен тәуекелдерді иеленусіз қол жеткізгісі келетін түпкілікті нәтижелерді алуға көмектесу тәсілі [9]. Бұл анықтамада төрт компоненттің болуы назар аудартады:

1. Тұтынушыға құндылықтарды жеткізу - басқаша айтқанда, әрбір цифрлық қызметтің белгілі бір жолмен білдіруге болатын мәні бар (қол жеткізу ережелері, қол жеткізу бағасы, қол жеткізу уақыты және т.б.);
2. Тұтынушы қол жеткізгісі келетін түпкілікті нәтижелер - бұл қызметті пайдалану нәтижесінде тұтынушының белгілі бір әсерлері (экономикалық, маркетингтік, ұйымдастырушылық және т.б.);
3. тәуекелдер - бұл жағдайда ауыртпашылық,  қызмет иесі өзінің коммерциялық тиімділігі, тұтынушылар үшін өзектілігі және өзіне қатысты жүктеме. т.б .;
4. Шығындар – ақпарат алмасуға қатысушылар арасында таратылады, қызмет иесі қызметті құруға және жүргізуге байланысты шығындарды көтереді; тұтынушы тұтынылған қызмет көлемін белгіленген мөлшерде төлейді немесе қызметтің құнын басқа жолмен көбейтеді, осылайша қызмет иесінің қызмет етуіне және дамуына қызығушылығын қалыптастырады [15].

Сандық сервис - бұл ақпараттық процестерді жүзеге асыруға, олардың ақпараттық технологиялар мен цифрлық байланыс арналарын қолдануға негізделген сандық формаға айналуына ықпал ететін ақпараттық қызметтің дербес өнімі. Бұл тұтынушыға (ұйымның өзі де, сыртқы пайдаланушылар үшін де) ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы қызметке байланысты тәуекелдер мен шығындарсыз алатын құндылықты қамтамасыз ету құралы болып табылады.

Бұл тұжырымдаманы ғылыми әдебиеттерде, коммерциялық ұйымдарда қолдану тәжірибесінде талдау, цифрлық қызметке ие атрибуттар жүйесін ұсынуға мүмкіндік береді (1-кесте).

1-кесте

Сандық қызмет атрибуттарының тізімі

Дереккөздер: [2; 3; 10; 11]

Есептеудің мүмкіндігін қамтамасыз ететін осындай қызметті құруға келгенде, тұтынушыға қажет, қолдануға ыңғайлы, тапсырыс берушінің қажеттіліктеріне бейімделетін, ұйымның қызметіне интеграция тұрғысынан әмбебап, қол жетімді және белгілі бір ақпараттық жүйені жобалау екенін ұмытпаған жөн. Мұндай онтологиялық тізбек, бір жағынан, цифрлық қызметті жобалау кезінде қол жеткізуге болатын басшылықты анықтауға, екінші жағынан, әртүрлі сандық қызметтерді олардың бәсекеге қабілеттілік деңгейімен бағалауға алғышарттар жасайды. Сонымен бірге, «цифрлық қызметті құру және пайдалану» арқылы мұндай әрекеттер әрдайым қызмет нәтижесінің бағытталуы, бұл қызметтің тұрақсыздығының көрінісі болып табылатындығын түсіну қажет.

Қазіргі уақытта қызмет жеткізушілері(поставщик) мен бизнестің тығыз байланыстары аналитика, жарнама және ақпарат алмасудың жаңа құралдарына бизнес қажеттіліктерін қанағаттандыруға негізделген экономикалық нәтиженің қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен қатар, бүгінде сандық түрде сатылатын тауарлар мен қызметтердің саны артып келеді және сандық ұсыныстардың материалдық емес табиғаты шындықты қалыптастыруда, онда құндылықты құру дәстүрлі нарықтық қатынастардан өзгеше. Ол жаңаны қажет етеді компаниялардың стратегиялары мен тактикасы, олардың ішкі процестерге емес, өз клиенттеріне бағытталғандық тұрғысынан. Ең дұрысы, цифрлық қызмет жеткізушілер үшін де, тапсырыс берушілер үшін де маңызды, алайда өзара тиімді нәтижелерді сандық қызметті пайдалану салдарынан құндылықты анықтайтын факторларды түсінбестен бақылау қиын болады. Ақпарат алмасуға қатысушылар үшін цифрлық қызметтерді қолдану арқылы жаңа құндылық қалай пайда болады деген сұрақ туындайды. Сандық қызметтер соншалықты тарихи түрде дамыған «құрылғыларды үнемдеуге» мүмкіндік береді, сондықтан ақпараттық технологиялар (бұдан әрі - АТ) инфрақұрылымының шығындарының көп бөлігі бағдарламалық жасақтаманы сатып алуға, лицензияларды төлеуге және бағдарламалық өнімдерді жаңартуға байланысты күрделі шығындар болып табылады [12].

Сервистік-бағдарланған кәсіпорын сәулеті – кәсіпорынның архитектурасын сипаттайтын қызметтер жиынтығы, яғни бизнес өз тұтынушыларына және серіктестеріне, кәсіпорынның басқа бөлімдеріне ұсына алатын қызметтер жиынтығы [13]. Осы орайда сервистік-бағдарланған кәсіпорын сәулеті қазіргі заманғы кәсіпорын құрылымындағы сандық қызметтердің орнын анықтау мүмкіндігі тұрғысынан ең маңызды элементтің бірі  болып табылады.

Зерттеген мәліметтерге қарағанда, В. Энгельсман және басқа авторлардың пайымдауынша, қазіргі заманғы ұйымдар тек қана әр түрлі департамент, бөлім, басқару деңгейіне қарап бөлшектеп қарастырмай, керісінше ұйымды әр түрлі басқару деңгейлерінде орналасқан, сырттан берілген тапсырыс және ұйымның өзі оларды әрі қарай коммерциализациялау мақсатында қызметкерлер түрлі мәселелерді шешу үшін пайдаланатын, сондай-ақ ұйым қызметінің экономикалық мазмұнын құрайтын қызметтер жиынтығы ретінде қарастырған жөн деп пайымдайды [7]. Қазіргі бизнес-ұйымдардың құрылымында цифрлық қызметтердің жиынтығы болып табылатын «виртуалды ұйым» моделіне көшу қажеттілігі айтылған [12]. Қазіргі ұйымдарды дамытудың бұл тәсілі, кәсіпорынның жаңа даму деңгейімен қамтамасыз ететін сандық қызмет пен архитектураның өзара әрекеттесуіне жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік береді.Айтылып отырғаны, ұйым сандық қызметтер жинтығы ретінде ұсынылуы мүмкін, олардың кейбірін ұйымның қажеттіліктері үшін сыртқы қызмет иелері ұсынады, яғни белгілі бір ақпараттық технологияға иелік ету құнын жобалық шығындарды азайту арқылы уақыттық масштабта азайтуға мүмкіндік береді, енгізу, құжаттау, өзгерістер енгізу және т.б.; сандық қызметтердің бір бөлігі ұйымның меншігі болып табылады және сол кәсіпорын архитектурасының әртүрлі элементтеріне қызмет көрсету үшін қолданылады (жоспарлау, бизнес-процестерді басқару, ақпараттық жүйелер архитектурасы, қосымшалар, мәліметтер); қызметтердің бір бөлігі кәсіпорын архитектурасының бизнес қабатын байланыстарға бағыттай отырып, бизнесті виртуализациялауды қамтамасыз ететін сыртқы тұтынушылармен  ақпарат ағынын қамтамасыз етеді (1-сурет).

Зерттеу материалдары негізінде авторлар құрастырған

1-сурет. Ұйымның бизнес көзқарасын өзгерту қажеттілігі тұрғысынан цифрлық қызметтердің құрылымы және жақсы жұмыс істейтін кәсіпорынға бизнес-стратегия

Осылайша, архитектураның дамуы қызметтердің сандық жүйесін дамытумен қатар жүргізілуі мүмкін, соныен қатар бұндай тіркес бір бірін толықтырып тұрады: ұйым талап ететін қызметтер тізімі бизнес-процестердің саны мен сапасына, компанияға стратегиялық міндеттерді, жоспарлауды, басқаруды, бақылауды және т.б. шешуге қажет ақпараттық қолдау көлеміне тікелей байланысты.

Сандық сервистерді «құрылыс блоктарымен» салыстыруға болады, сәулеттің басқа элементтерін дамытуға болатын болатын, тек қана IT – архитектураны ғана емес, ұйымның архитектурасында дамытуға болады. Зерттеушілер атап өткендей, олар жоспарлаудың, бақылаудың және үйлестірудің, тетіктерді жобалаудың, оның ішінде әртүрлі қатысушылардың формальды тетіктеріне азырақ сүйенеді олар – клиент, тапсырыс беруші, серіктестер, зерттеушілер, әлеуметтік желілер мен қауымдастықтарды түрлі мақсаттарда белсенді қолдану мүмкіндігі бар, мысалы, тұтынушылардан жаңа өнім немесе қызмет туралы пікір алу үшін [1].

Библиографиялық тізім:

1. С. Скэнтлбери, Сандық ұйымдардың құру [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: https://www.bcg.com/ ru-ru / about / bcg-review / design-of-digital-companies.aspx
2. В. Щелканов, TOGAF: негізгі құрылымдық элементтер [Электронды ресурс]. – Кіру режимі: http: //www.dataved. ru / 2014/04 / togaf_26.html
3. А. Э. Бхарадвай, А. О. Сави, П. А. Павлу  және С. Венкатраман, Сандық бизнес стратегиясы: Келесі ұрпақтар туралы түсінік // MIS Quarterly. - 2013 .-- I.37 (sn2). - Бб. 471-482.
4. Грин Кармайкл, Флэш есеп: Ғаламдық сандық экономика [Электронды ресурс]. - Кіру режимі: https: // hbr. org / 2016/04 / the-flash-report-the-global-сандық-экономика
5. C. Grönroos, Сервистегі құндылық пен құндылықты құру туралы: Басқару перспективасы [Электрондық ресурс]. - Кіру режимі: http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/2394964317727196
6. У. Энгельсман, М. Э. Якоб, Х. Франкен, Мектептегі сәулет талаптары, 2009 ж. Қолданбалы есептеулер бойынша ACM симпозиумының материалдарында (SAC '09). - Гонолулу, Гавайи, 2009 . - Бб. 285-286.
7. К. Хайнонен, Тұтынушы құндылығын қабылдау: уақыт пен орынның мәні. - 2004 .-- I. 14 (sn2-3). - Бб. 205-215
8. «Қызмет көрсету стратегиясы» ITIL [Электрондық ресурс]. - Кіру режимі: https://www.smlogic.ru/g-it-s/itil/s-strat/
9. С. Ричардсон, Ф. Блогтар, Дизайн ойлау динамикалық бизнес үшін өзгерді, (2013) [Электрондық ресурс]. - Кіру режимі: https://www.businessprocessincubator.com/content/design-thinking-reshapes-ea-for-dynamic-business/
10. М. Саунила, Дж. Укко, Цифрлық қызметтердегі тұтынушылық құндылықты құру сипаттамасы // Сервистік ғылыми зерттеулер журналы Желтоқсан. - 2017. - V. 9, I. 2. - Б. 239-258
11. М. Шраг, Сандық экономикадағы тұтынушылардың құнын қайта қарастыру. 11 сәуір, 2016 жыл [Электронды ресурс]. - Кіру режимі: https://sloanreview.mit.edu/article/rethinking-the-value-of-customers-in-a-digital-economy/
12. Қызметке бағытталған сәулет: SAO деген не? [Электронды ресурс]. - Кіру режимі: http://www.opengroup.org/soa/sourcebook/soa/p1.htm#soa_definition
13. М. Вессел, Сандық экономикадағы құндылықты құру. 2017 [Электронды ресурс]. - Қол жеткізу режимі: https://hbr.org/webinar/2017/01/ құру-құндылыққа-а-сандық-экономика