ОРТА МЕКТЕПТЕ ФИЗИКА КУРСЫН ОҚЫТУДА ИНТЕРАКТИВТІ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

АҢДАТПА

Бұл мақалада білім беру процесінде заманауи интерактивті технологияларды қолдану оқытудың мазмұнын, нысандары мен әдістерін сапалы өзгертуге, білім алушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, оқыту сапасын арттыруды қамтамасыз етудегі мүмкіндіктерге талдау жасалынды. Осыны ескере отырып, жұмыста әртүрлі интерактивті білім беру платформаларының мүмкіндіктерін талдау және оларды орта мектепте физика сабақтарында қолданудың әдістемелік және дидактикалық ерекшеліктерін анықтау міндеттері қойылды. Жұмыста интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып физика сабағын ұйымдастыру схемасы ұсынылған және оны практикалық қолдану нәтижелері ұсынылған.

Тірек сөздер: физиканы оқыту әдістері; Оқытудың интерактивті әдістері; Оқытудың инновациялық әдістері; интерактивті білім беру платформасы; виртуалды зертханалық жұмыстар.

Заманауи білім беру технологиялары оқу процесін жеке де, әр түрлі қатысушылары бар топтарда да ұйымдастыруға, оқушылар мен оқытушы арасындағы тиімді байланысты қамтамасыз етуге, оқушыны тыңдаушы немесе бақылаушы емес, белсенді қатысушы ретінде оқыту процесіне тартуға, әртүрлі ақпараттық ресурстармен жұмысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді [1]. Оқу процесінде интерактивті білім беру платформаларын, модерация әдістері мен кейстерін (Casestudy), проблемалық-бағдарланған және басқа интерактивті оқыту әдістерін қолдану сабақтың форматын, "мұғалім-оқушы" және "оқушы-оқушы" өзара іс-қимылының рөлдері мен схемаларын бөлуді, оқу нәтижелеріне қол жеткізу тәсілдерін айтарлықтай өзгертеді, оқушылардың пәнді оқуға деген ынтасын арттырады және жағдай жасайды оқушылардың әртүрлі бастамаларын жүзеге асыру. Оқытудың интерактивті әдістерін қолданатын сабақтар оқушыға ақпаратты өз бетінше іздеу және талдау дағдыларын үйретуге, жағдайды сыни тұрғыдан бағалауға және оңтайлы шешімді таңдауға, командада жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Мәселен, мысалы, физика сабақтарын өткізу кезінде интерактивті білім беру платформаларын, виртуалды зертханалық жұмыстарды, аудио және бейнематериалдарды, электронды оқулықтармен, оқу бағдарламаларымен жұмыс істеуді, онлайн режимінде тестілеуді және басқаларын қолдана отырып сабақ ұйымдастыруға болады [2]. Сонымен қатар, оқушылар жеке топтық практикалық және зертханалық тапсырмалар мен жобаларды орындай алады, ақпаратты құрылымдайды және талдайды, ақыл - ой карталарын жасайды, жағдайларды модельдейді, өмірлік тәжірибесіне сүйенеді, жағдайларды талдау негізінде проблемалық мәселелерді шеше алады.

Жұмыстың топтық формаларын оқушылар үй тапсырмасын орындау үшін, оқушылар өз хабарламаларын немесе презентацияларын ұсынатын семинар сабақтарында, әртүрлі бақылау-тексеру шараларына дайындық кезінде, ұжымдық талқылаулар мен өзара консультациялар ұйымдастыру үшін қолдануға ыңғайлы. Оқытудың топтық формаларын қолдану оқушылардың дағдылары мен дағдыларын қалыптастыруға, құндылықтарды дамытуға, ынтымақтастық атмосферасын құруға, эмоционалды және интеллектуалды қолдауға ықпал етеді, аз дайындалған оқушыларға өздерін сенімді және еркін сезінуге мүмкіндік береді. Интерактивті білім беру технологияларын қолдана отырып өткізілетін сабақтың аталған ерекшеліктерін қорытындылай келе, оны дәстүрлі сабақпен біріктіреміз (1-кесте).

Кесте-1.

Интерактивті білім беру технологияларын қолдана отырып өткізілетін дәстүрлі сабақ пен сабақтың ерекшеліктерін салыстыру

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, осы жұмыста интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып, орта мектепте физика сабақтарын өткізудің дидактикалық және әдістемелік ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған педагогикалық эксперимент жүргізілді. Зерттеудің міндеттеріне оқушылардың қызығушылығы мен мотивациясын арттыруға, физика сабақтарында олардың танымдық белсенділігін арттыруға әсер ететін факторларды анықтау және оқу процесін оңтайландыру және тиімділігін арттыру жолдарын анықтау кірді.   Зерттеу Жалпы Білім Беретін Мектеп базасында жүргізілді. Зерттеуге 10-сынып оқушылары қатысты.   Экспериментке қатысушылардың жалпы саны-26 адам. Интерактивті білім беру платформаларын қолдану бойынша әзірленген әдістемелік және дидактикалық материалдарды сынақтан өткізу "Кинематика"бөлімін зерделеу кезінде жүргізілді. Оқыту мақсаттары Қазақстан Республикасы Білім және Оқу-ағарту министрлігі бекіткен жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағытындағы 10-11-сыныптарға арналған "Физика" оқу пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес айқындалды.

1. Зерттеу міндеттеріне сәйкес физика сабақтарын өткізу кезінде әр түрлі интерактивті білім беру платформалары қолданылды, оның ішінде 1) интернет платформасы www.labxchange.org интерактивті сабақтарға арналған, соның ішінде ConcordConcortium және PhetColorado дербес платформаларынан интерактивті Модульдер ұсынылған, 2) көрсетуге арналған интерактивті қосымшалары бар Googleplay *(По требованию Роскомнадзора информируем, что иностранное лицо, владеющее информационными ресурсами Google является нарушителем законодательства Российской Федерации – прим. ред.) алаңы жеке компьютер, планшет немесе мобильді құрылғы арқылы физикалық эксперимент, 3) PhysicsApp интерактивті қосымшасы, 4) физикалық модельдеуге мүмкіндік беретін PhysicsVirtualLab қосымшасы процесс, 5) виртуалды зертханалық жұмыстарды жүргізуге мүмкіндік беретін Virtrab платформасы, 6) "Кирилл және Мефодий.

Интерактивті физикалық тренажерлардан тұратын Физика 7-11" және басқалар. Сондай-ақ, физика сабақтарында педагогикалық эксперимент жүргізу кезінде интерактивті анимация бағдарламалары және оларға қоса берілген кеңейтілген/виртуалды шындық, үш өлшемді графика және 3 D-стссоскопия технологиялары арқылы физиканы зерттеуге арналған цифрлық интерактивті әдістемелік құрал қолданылды. Физика сабағында аталған ресурстарды қолдану оқушылардың іргелі физикалық заңдар мен құбылыстар туралы білімдерін игеру тиімділігін арттырды, ғылыми танымның принциптері мен әдістерін түсіну, оқушылардың интеллектуалды, ақпараттық, коммуникативті және рефлексивті мәдениетін, физикалық эксперимент, ғылыми жоба немесе зерттеу дағдыларын дамытуға ықпал етті, пән бойынша Оқу ақпаратының қолжетімділік деңгейін арттырды. Сонымен қатар, физиканы жақсы түсіну, оқушылардың қолданбалы білімі мен дағдыларын дамыту үшін виртуалды экспериментті оқу процесінде нақты зертханалық физикалық экспериментпен біріктіру, сабақтарда нақты физикалық құбылыстар мен зертханалық жабдықтардың жұмысын көрсету маңызды. Педагогикалық эксперимент жүргізу кезінде интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып физика сабағын ұйымдастыру 1-суретте көрсетілген схемаға сәйкес жүзеге асырылды.

Сурет-1. Интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып физика сабағын ұйымдастыру схемасы

Осы схемаға сәйкес сабақты ұйымдастыру процесі бес негізгі кезеңнен тұрады: 1) Дайындық, 2) Талдау және бағалау, 3) Сабақты жоспарлау, 4) Сабақ өткізу, 5) сабақтың сапасын бақылау және нәтижелерді бағалау. Ұсынылған схеманың әр кезеңін толығырақ қарастырайық. Дайындық кезеңінде мұғалім интерактивті білім беру платформаларын қолданудың өзіндік тәжірибесі мен озық тәжірибесін талдауды, интерактивті білім беру платформаларын қолданудың әдістемелік және дидактикалық ерекшеліктерін, зерттелетін материалдың ерекшелігін, демонстрациялық және зертханалық жабдықтардың болуын, оқушылардың жас ерекшеліктерін, оқушылардың интерактивті білім беру платформаларын қолдануға дайындығын қамтитын субъективті және объективті факторларға сүйене отырып, интерактивті білім беру платформаларын қолдану қажеттілігін анықтауы керек. білім беру платформалары. Бұл кезеңде мұғалім оқу нәтижелеріне қол жеткізуде интерактивті білім беру платформаларын қолдану қаншалықты тиімді болатынын анықтауы керек [3].

Талдау және бағалау кезеңінде мұғалім сабақтың мақсаттары мен міндеттерін анықтап, білім беру платформаларын таңдап, оларды сабақ барысында практикалық қолдану мүмкіндіктерін бағалауы, сабақтың мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізудегі таңдалған интерактивті білім беру платформаларының орны мен рөлін анықтауы, оқу сабағының формасын және сабақ барысында оқушылардың орындайтын іс-әрекеттерін анықтауы, байланыс және өзара әрекеттесу арналарын таңдауы керек оқушылармен әр түрлі кезеңдерде: сабақ дайындау, сабақ өткізу, сабақтан кейінгі рефлексия, Бағалау құралдары мен критерийлерін таңдау.

Сабақты жоспарлау кезеңінде мұғалім сабақтың мазмұнын әзірлейді, сабақтың егжей-тегжейлі жоспарын дайындайды, сабаққа қажетті әдістемелік және дидактикалық материалдарды әзірлейді, оқушылардың оқу материалдарына қол жетімділігін қамтамасыз ету нұсқаларын ойластырады, жұмыс кезінде мүмкін болатын сәтсіздіктерді, операциялық мүмкіндіктерді анықтау үшін таңдалған білім беру платформасына тестілеу жүргізеді.

Сабақты өткізу кезеңінде мұғалім сабақтың мақсаттары мен міндеттерін нақты орындауы керек, оқушылармен тиімді өзара әрекеттесуді және барлық оқушыларды оқу процесіне барынша тартуды, оқушыларға тапсырмаларды орындауға көмектесуді (қажет болған жағдайда), ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуі керек.

Интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып және оның нәтижелерін бағалай отырып, сабақ сапасының мониторингі кезеңінде мұғалім сабақтың мақсатын іске асыруды және қойылған міндеттерді шешуді, оқушылардың қол жеткізген нәтижелерін бағалауы, сабақ барысында кездесетін мәселелерді анықтауы, оқушылардан өткізілген сабақ туралы кері байланысты талдауы, жоспарлауды, дайындықты және өткізуді жақсарту жолдарын таңдауы керек сабақтың тиімділігі мен тиімділігін арттыру [4].

Ұсынылған схемаға сүйене отырып, "Кинематика"тақырыбын зерттеу кезінде физика сабағын ұйымдастыруды қарастырыңыз. Сабақ барысында қолданылатын білім беру платформаларының интерфейсі арқылы жасалған және орындау кезінде оқушылармен диалогты қолдайтын арнайы дайындалған тапсырмалар қолданылды. Тапсырмалар топтарда орындалды. Тапсырмаларды орындау кезінде оқушылар есептерді шешуде кинематикалық теңдеулерді қолдануды және қозғалыс графиктерін талдауды үйренуі керек еді. Мақсатқа жету келесі критерийлер бойынша бағаланды:

• оқушы біркелкі, тең үдетілген, тең баяулаған қозғалысты ажырата алады;
• оқушы біркелкі, тең үдетілген, тең баяулаған қозғалысты сипаттайтын физикалық шамаларды біледі;
• оқушы біркелкі, тең үдетілген, тең баяулаған қозғалыс теңдеулерін түсінеді және сипаттайды;
• оқушы есептерді шешуде қажетті формулаларды қолдана алады;
• оқушы қозғалыс кестесін құра және талдай алады.

Интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып орындауға арналған тапсырмалар "қарапайымнан" "күрделіге"принципі бойынша А, В және С үш деңгейіне бөлінді. Әр деңгейдегі әр тапсырманың орындалуы қиындыққа байланысты 1-ден 3-ке дейін бағаланды. А деңгейінде оқушы керек:

1. Әр модельдеу үшін қозғалыс түрін анықтауы керек;

2. Әрбір қозғалыс түрі үшін бастапқы координатаның, бастапқы жылдамдықтың, қозғалыс жылдамдығының, үдеудің мәнін жазады.

В деңгейінде оқушы:

1. Біркелкі қозғалыс үшін белгілі шамалары бар қозғалыс теңдеулерін жазады;

2. Белгілі бір уақыт аралығында дененің қозғалысын анықтайды;

3. Тең үдетілген қозғалыс үшін белгілі шамалары бар қозғалыс теңдеулерін жазыңыз;

4. Берілген уақыт аралығы арқылы дененің қозғалысын анықтайды;

5. Тең баяу қозғалыс үшін белгілі шамалары бар қозғалыс теңдеуін жазады;

6. Белгілі бір уақыт аралығында дененің қозғалысын анықтайды.

С деңгейінде оқушы:

1. Алынған қозғалыс теңдеулерін қолданыңыз, қозғалыстың әр түрі үшін объектінің қозғалысының уақытқа тәуелділігін сызады.

2. Модельдеу арқылы нәтижелерді өзі тексереді.

Оқушылардың жалпы бағасы келесі дескрипторларды ескере отырып есептелді:

1. Оқушы қозғалыс түрін дұрыс анықтайды;

2. Оқушы бастапқы координатты, бастапқы жылдамдықты, үдеуді дұрыс табады;

3. Оқушы қозғалыс теңдеулерін дұрыс жазады;

4. Оқушы қажетті мәнді дұрыс табады;

5. Оқушы графиктерді дұрыс құрастырады.

Физикалық модельдеу жұмысының мысалы 2-суретте көрсетілген.

Сурет-2. Физикалық модельдеумен жұмыс істеудің мысалы

Рефлексия жүргізу, оқушылардың іс-әрекетін және оның нәтижелерін интроспекциялау үшін оқушыларға өткен материалдың мазмұны мен оның құндылығын түсінуге, сабақтағы өз жұмысының тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін тапсырмалар қолданылды.   Рефлексияны бағалау сабақтың соңында немесе қорытындылау кезеңінде жүргізілді. Рефлексия үшін қолданылатын тапсырманың мысалы ретінде мынаны ұсынуға болады: тізімнен 1-2 сөйлемді таңдап, оны аяқтаңыз

• бүгін мен білдім...
• қиын болды...
• мен мұны түсіндім...
• мен үйрендім...
• мен алдым...
• не екенін білу қызықты болды...
• мені таң қалдырды...
• маған ұнады... және т. б.

Рефлексия нәтижелерін талдау интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып физика сабағын өткізген кезде оқушылардың 26% - ы орындалған тапсырмаларды өзін-өзі бағалай алғанын, оқушылардың 21% - ы тапсырмаларды орындау кезінде кездескен қиындықтарды бағалай алғанын, оқушылардың 32% - ы алған білімдерінің жаңалығын бағалай алғанын және оларды өз мүдделерінің саласымен байланыстыра алғанын көрсетеді, 21% оқушылар алған білімдері мен дағдыларын практикалық қолдану мүмкіндіктерін анықтай алды. Сабақтың материалдарын игеру сапасы формативті интрактивті тапсырмаларды, сумативті бағалауды және рефлексияны қолдана отырып жүргізілді [5].

Жұмыста интерактивті білім беру платформаларын қолдана отырып физика сабағын ұйымдастыру схемасы ұсынылған және әр кезеңнің әдістемелік және дидактикалық ерекшеліктері анықталған. Физика сабақтарында ұсынылған схеманы қолдану оқушылардың үлгерімі мен білім сапасын арттыруды көрсетті. Сабақта белсенді оқытудың әртүрлі әдістерінің үйлесуі оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруға, оқушылардың шығармашылық әлеуетін ашуға жағдай жасауға, материалды неғұрлым тиімді игеруге және алған білімдерін практикалық қолдануды түсінуге, оқу процесіне оқушылардың өзін-өзі талдауы мен өзін-өзі бағалауын енгізуге мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Шефер, Е. А. білім беру процесінде цифрлық технологияларды қолдану / Е.А. Шефер. // Жас ғалым. — 2021. — № 16 (358). 158б.
2. Ефимова, В.Г. физика сабақтарында танымдық әмбебап оқу іс-әрекеттерін қалыптастыруды дидактикалық қамтамасыз ету/В. Г. Ефимова, а. в. Худякова // орта мектепте Физика.-2018.-№ 7.- 25-33б
3. Игнатенко, и.И. білім беру ортасын құрудың заманауи тәсілдері / и. И. Игнатенко // Ғылым және мектеп.- 2018 - № 2.-135-139 ББ
4. Синенко, в.Я.білім берудегі интеграциялық процестер инновация ретінде: әдістемелік және технологиялық аспектілер / в. Я. Синенко, н. е. Буланкина / / Сібір мұғалімі. -   2017. -   №   1. - 34-39б
5. Сорокина, Е. В. цифрлық білім беру кеңістігі: электрондық білім беру ресурстарынан электрондық оқытуға дейін / Е.В. Сорокина // Информатика және білім беру.-2017 -№ 9.-Б.10-14.